Znamy już treść zapowiadanego Komunikatu Komisji Europejskiej z 30 września 2020 w sprawie nowej Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ang. European Research Area – w skrócie ERA) w zakresie badań naukowych i innowacji. O historii ERA oraz jej głównych założeniach pisaliśmy na naszej stronie w czerwcu tego roku, tymczasem poniżej przybliżamy treść komunikatu, który opisuje Europejską Przestrzeń Badawczą w nowej odsłonie. Jaka więc będzie nowa ERA? Jakie są jej strategiczne cele i planowane efekty? Czym będzie się różnić od „starej” ERA, szczególnie w dobie spotęgowanych przez pandemię Covid-19 wyzwań społecznych, ekologicznych i gospodarczych? Zapraszamy do lektury!
NOWA ERA
Opierając się na dotychczasowych doświadczeniach Komisja Europejska nakreśliła nowe priorytety rozwoju ERA. Dzięki ich wdrożeniu nastąpi przyśpieszony rozwój badań i innowacji w kierunku zielonej, neutralnej klimatycznie, cyfrowej Europy, która będzie inwestować w przełomowe badania, ryzykowne innowacje oraz śmiało konkurować na globalnym rynku przemysłowym i gospodarczym. Będzie to również Europa zorientowana na doskonałość naukową, otwartą naukę, współpracę wysokiej klasy badaczy i innowatorów, wspieranie talentów oraz tworzenie atrakcyjnego rynku pracy.
Kluczową rolę na drodze do realizacji nowych celów Europejskiej Przestrzeni Badawczej odegra 14 konkretnych działań zapowiedzianych przez Komisję (szczegóły przedstawia ilustracja poniżej). Nie bez znaczenia będzie też ściślejsza niż dotąd współpraca z państwami członkowskimi, dla których nową platformą dyskusyjną będzie Europejskie Forum ds. Transformacji. Ponadto, Komisja zaproponowała krajom UE podpisanie Paktu na rzecz badań naukowych i innowacji w Europie, który określi wspólne wartości, zasady współpracy, strategiczne obszary działania oraz sposoby ich wdrażania i monitorowania.
CELE STRATEGICZNE ERA
W swoim komunikacie Komisja Europejska wyróżniła cztery następujące cele strategiczne ERA:
1. Nadanie priorytetu inwestycjom i reformom w dziedzinie badań i innowacji
Aby osiągnąć ten cel KE proponuje krajom członkowskim zwiększenie inwestycji w badania i innowacje, w szczególności uwzględniając kluczowe dla rozwoju Europy dziedziny tj. m.in. cyfrowe technologie, mikroelektronika, odnawialne źródła energii, rozwój w kierunku neutralnego klimatycznie kontynentu oraz gospodarki o obiegu zamkniętym. Komisja proponuje utrzymanie celu 3% wydatków PKB na badania i innowacje, jednocześnie dopingując państwa członkowskie do zwiększenia nakładów na B+R ze środków publicznych do poziomu co najmniej 1.25%. Jednocześnie zachęca się kraje UE, by dobrowolnie przeznaczyły 5% krajowego finansowania badań i rozwoju na wspólne programy i partnerstwa europejskie do 2030 r.
Wkładem samej KE będą zaplanowane na lata 2021 – 2027 nakłady na instrumenty nowego programu ramowego Horyzontu Europa (HE). Horyzont Europa ma skutecznie przeciwdziałać dotychczasowej fragmentaryzacji działań i nakładów w zakresie badań i innowacji. Jego pierwszy filar ma zbudować solidną podstawę do prowadzenia badań podstawowych. Drugi filar zapewni skoordynowaną współpracę UE, państw członkowskich oraz przemysłu na rzecz określonych wspólnie priorytetów w dziedzinie zdrowia, przemysłu i gospodarki, energii, bioróżnorodności, klimatu, żywności itp. Nowym instrumentem tej współpracy będą „misje” oraz międzynarodowe „partnerstwa” w dziedzinie badań i innowacji. Tymczasem trzeci filar Horyzontu Europa skoncentruje się na rozwoju przełomowych innowacji, wokół których swoją działalność buduje powołana nie tak dawno Europejska Rada ds. Innowacji (EIC) oraz Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT).
2. Poprawa dostępu do doskonałości dla naukowców w całej Unii Europejskiej
Dostrzegając dotychczasową nierównomierność nakładów w obszarze badań i rozwoju w poszczególnych państwach członkowskich, Komisja Europejska wyznaczyła sobie za cel niwelację tych różnic, by umożliwić naukowcom z różnych krajów UE jednakowy dostęp do doskonałości i infrastruktur badawczych. Sposobem do osiągnięcia tego celu ma być m.in. wsparcie dla kadry B+R na drodze rozwoju kompetencji i wzmocnienia mobilności między akademią a przemysłem, a także wezwanie krajów charakteryzujących się niższym niż średnia europejska dofinansowaniem badań i innowacji do zwiększenia nakładów o 50% w ciągu najbliższych 5 lat. W ramach Horyzontu Europa instrumentami wspierającymi rozwój doskonałości w tzw. widening countries będą m.in. Twinning, Teaming, ERA Chairs.
Spośród nowych pomysłów na wyróżnienie zasługuje inicjatywa „Nauka spotyka regiony” ułatwiająca dialog oraz wsparcie dla regionów i miast, a także inicjatywa ERA4You wspierająca mobilność naukowców oraz wymianę wiedzy między badaczami a przedsiębiorcami. Dodatkowo ERA4You ma monitorować i skutecznie niwelować widoczne w różnych regionach Europy dysproporcje w dostępie naukowców i instytucji do najlepszych infrastruktur i zaplecza badawczego.
3. Przełożenie wyników badań naukowych i innowacji na gospodarkę
Na to szczególne wyzwanie Komisja zamierza odpowiedzieć poprzez wypracowanie wspólnych dla europejskich uniwersytetów, technologii i przemysłu planów działania, tzw. road maps, które będą na tyle atrakcyjne, by przyciągać jeszcze więcej inwestorów prywatnych, gotowych zaangażować się w projekty międzynarodowe. Przełoży się to na rozwój konkurencyjności technologii europejskiej w kluczowych obszarach strategicznych. Celem Komisji jest szybkie przekształcenie świetnych wyników naukowych w przełomowe innowacje oraz mobilizacja potencjału mniej rozwiniętych technologicznie regionów UE. Ciekawym z punktu widzenia badaczy i instytucji PAN rozwiązaniem może być planowana rozbudowa sieci kontaktów w oparciu o istniejące już centra doskonałości i centra innowacji cyfrowych (Digital Innovation Hubs), które umożliwią przepływ wiedzy i doświadczeń. Co więcej, w ciągu dwóch najbliższych lat Komisja planuje stworzyć kodeks postępowania dotyczący ochrony własności intelektualnej.
4. Zwiększenie mobilności naukowców i swobodnego przepływu wiedzy i technologii
Na tym polu wskazano kilka obszarów wymagających szczególnej uwagi.
- Wsparcie rozwoju karier
W planach Komisji znalazło się wzmocnienie dotychczasowych programów na rzecz mobilności naukowców – zarówno tej w wymiarze geograficznym, jak i w znaczeniu cyrkulacji wiedzy i pomysłów na linii nauka i technologia. ERA zamierza wprowadzić szereg instrumentów w kierunku przezwyciężania nierównowagi między liczbą absolwentów studiów doktoranckich a liczbą stanowisk pracy w publicznych instytucjach naukowych i badawczych, a także w celu zapobiegania niedopasowaniu kompetencji naukowców do zmieniającego się rynku pracy. Zacieśnienie wymiany między akademią a biznesem, inwestowanie w nowe kompetencje naukowców i zachęcanie ich do przedsiębiorczości to tylko niektóre z przykładów. Poza wspomnianym już programem ERA4You na uwagę zasługuje pomysł stworzenia portalu kompleksowego wsparcia dla rozwoju i zarządzania karierą naukową ERA Talent Platform, wykorzysujący m.in. zasoby i doświadczenia portalu EURAXESS. Dużym wsparciem mobilności ma być również usprawnienie systemu wynagradzania oraz rozwój ogólnoeuropejskiego funduszu emerytalnego dla naukowców (RESAVER).
- Otwarta nauka
Rozwój Europejskiej Chmury Otwartej Nauki (ang. European Open Science Cloud, w skrócie EOSC) – europejskiej platformy udostępniania danych oraz planowane uruchomienie platformy wydawniczej Open Research Europe to tylko niektóre działania podejmowane przez Komisję na rzecz zapewnienia naukowcom i wszystkim potencjalnych interesariuszom bezpłatnego, swobodnego i nieograniczonego dostępu do wyników badań powstających ze środków publicznych. Te i wiele innych działań na rzecz Otwartej Nauki mają prowadzić do nieskrępowanego obiegu wiedzy, pogłębienia współpracy, a przez to do jeszcze bardziej kreatywnych i wydajnych badań naukowych i innowacji.
- Równość płci
Komisja Europejska dąży do wspólnego z krajami członkowskimi i interesariuszami opracowania rozwiązań na rzecz promowania równości płci w dziedzinie B+R. Z uwagi na wciąż niedostateczną reprezentację kobiet w badaniach naukowych UE (33,4%) ERA zamierza wspierać udział kobiet w różnych dziedzinach nauki, technologii, inżynierii i matematyki (STEM) oraz promować przedsiębiorczość kobiet. ERA nie zamierza również pozostać obojętna wobec przemocy w organizacjach B+R czy dyskryminacji w nich ze względu na płeć, pochodzenie etniczne, niepełnosprawność lub orientację seksualną.
- Infrastruktury
Działania wspieranego przez KE Europejskiego Forum Strategii ds. Infrastruktur Badawczych (European Strategy Forum on Research Infrastructures – ESFRI) koncentrują się na rozwoju światowej klasy infrastruktury badawczej oraz efektywnej współpracy sieci istniejących już w UE infrastruktur. Niezwykle ważną rolę w wykorzystaniu pełnego ich potencjału odegrają e-infrastruktury, w szczególności usługi w zakresie łączności i współpracy. Ultraszybka łączność stanie się podstawą do korzystania z cyfrowych bliźniaczych modeli rzeczywistości. Co więcej, dostęp do odpowiedniej infrastruktury pozwoli przemysłowi i MŚP szybko rozwijać i testować swoje innowacje, by skutecznie wdrażać je na rynek. Aby to umożliwić ERA zamierza udoskonalić mapowanie dostępnych obiektów, opracować nowe zalecenia dotyczące warunków dostępu i zarządzania infrastrukturami. Infrastruktury badawcze będą także wspierać rozwój regionów poprzez koncentrację umiejętności i talentów innowacyjnych. Sukcesem dotychczasowej ERA było powstanie infrastruktur tj. European Spallation Source, European Plate Observing System oraz European Social Survey.
ZAANGAŻOWANIE OBYWATELI I EDUKACJA
Niezwykle ważnym elementem nowej ERA jest jeszcze większe niż dotąd zaangażowanie społeczeństwa i różnych interesariuszy (szczególnie młode pokolenie, NGO, samorządy, miasta, lokalne społeczności, grupy wykluczone). Przystępna w odbiorze komunikacja nie tylko gotowych wyników, ale także badań wstępnych umożliwi wpływ społeczeństwa na kierunki rozwoju nauki, technologii i innowacji. Ponadto, Komisja zamierza zaprosić instytucje wspierające i finansujące naukę do wypracowania wskazówek i dobrych praktyk w zakresie motywowania oraz nagradzania udziału obywateli w obszarze badań i innowacji.
Nowa ERA stawia sobie za cel wzmożoną integrację podmiotów odpowiedzialnych za edukację, szkolenia i rozwój rynku pracy, co ma skutecznie pomóc naukowcom w planowaniu i rozwijaniu kariery. Ważnym obszarem pracy Komisji stała się ostatnio także edukacja cyfrowa, której nowy plan działania przyjęto 30 września 2020 r. Jako priorytet wyznaczono stworzenie ukierunkowanych szkoleń oraz dopasowanie systemów edukacji krajów unijnych do cyfrowej ery, co w konsekwencji wesprze budowę cyfrowej Europy.
Europa patrzy w przyszłość i odpowiada na ogromne wyzwania, przed którymi stoi, stawiając sobie ambitne cele. Komisja, państwa członkowskie oraz interesariusze z sektora B+R mają do odegrania ważną rolę w tym kluczowym momencie, aby zbudować ekologiczną, wzmocnioną cyfrowo, konkurencyjną Unię.
Jesteśmy ciekawi, które elementy ERA uważasz za najważniejsze dla rozwoju indywidualnego badacza lub dla strategicznego rozwoju instytucji B+R w Polsce. Jeżeli chcesz podzielić się z nami swoją opinią, a w przyszłości zaangażować się w szerszą dyskusję wokół ERA i instrumentów Horyzontu Europa, napisz do nas na adres: polsca@polsca.pan.pl
Zachęcamy do śledzenia aktywności Biura PolSCA na naszej stronie internetowej, a także na profilu FB. Jeżeli chcesz otrzymywać na bieżąco informacje od nas, zapisz się do naszego newslettera!
Opublikowano: 2020-10-20, J. Komperda
Oprawa wizualna: Publication Office of the European Union
