Europejska Strategia na rzecz Bioróżnorodności 2030

Aktualności

Na progu kolejnej dekady XXI wieku chyba nikt nie ma już wątpliwości, jak pilne i niezbędne jest niesienie ratunku przyrodzie, która nas otacza. Prawidłowo funkcjonujące ekosystemy są podstawą i warunkiem naszego życia – to one są źródłem czystej wody i powietrza, tak koniecznych do życia składników. Ich skuteczna ochrona i odbudowa są niezwykle ważne zwłaszcza teraz, w dobie pandemii Covid-19 i w okresie pracy na rzecz odbudowy odporności, zrównoważonego rozwoju i dobrostanu w Unii Europejskiej.

Obecny stan przyrody jest krytyczny, a mimo wielu inicjatyw i prawnych wytycznych jej ochrona nadal jest niewystarczająca i fragmentaryczna, realizowana zwykle na niewielką skalę, a implementowanie i egzekwowanie prawa –  niezadawalające. Jak łatwo się domyślić, utrata różnorodności biologicznej i kryzys klimatyczny to dwa ściśle zazębiające się zjawiska, nawzajem nieuchronnie przyśpieszające swój dalszy postęp.

Nowe kierunki i priorytety na tym polu wyznacza ogłoszona 20 maja 2020 Europejska Strategia na rzecz bioróżnorodności 2030. To ambitna strategia, której celem jest skierowanie społeczeństwa Unii Europejskiej na ścieżkę regeneracji przyrody w najbliższym dziesięcioleciu. Wymaga ona ścisłej kooperacji nie tylko polityków i decydentów, ale także każdego z nas: obywateli, przedstawicieli nauki i biznesu, lokalnych społeczności, samorządów – a wszystko to na poziomie lokalnym, regionalnym, krajowym, europejskim i globalnym. Założenia Strategii będą realizowane więc również w obszarze badań naukowych i innowacji (B+R), o czym piszemy poniżej. Co więcej, Europejska Strategia na rzecz Bioróżnorodności 2030 jest zgodna z wytycznymi Europejskiego Zielonego Ładu (ang. EU Green Deal – EGD). O głównych jego założeniach pisaliśmy na stronie Biura PolSCA latem 2020 r. W kontekście różnorodności biologicznej warto zwrócić uwagę na kilka uwzględnionych w nim polityk: Różnorodność biologiczna, Eliminowanie zanieczyszczeń, Od pola do stołu, Zrównoważone rolnictwo, Czysta energia.

CELE SZCZEGÓŁOWE EUROPEJSKIEJ STRATEGII NA RZECZ BIORÓŻNORODNOSCI

1.OCHRONA I PRZYWRACANIE DOBREGO STANU PRZYRODY W UNII EUROPEJSKIEJ

W ramach Strategii planowane jest stworzenie znacznie większej i spójnej sieci obszarów chronionych, jak również objęcie ochroną prawną co najmniej 30 % unijnych obszarów lądowych i 30 % unijnych obszarów morskich. Nadzwyczajną ochroną mają zostać objęte istniejące jeszcze w Europie lasy pierwotne i starodrzewy, które wymagają dokładnego mapowania, oznaczenia i ciągłej obserwacji. Celem Komisji jest również rewitalizacja lasów w strefie tropikalnej i subtropikalnej, ochrona bogatych w zasoby mineralne torfowisk, terenów podmokłych, namorzyn i skupisk trawy morskiej. Równie ważne są ekosystemy lądowe położone w najdalszych zakątkach Europy o wysokiej wartości różnorodności biologicznej. Dzięki Strategii na terenie UE powstanie spójna, europejska sieć Natura, na obszarze której wyznaczone zostaną korytarze ekologiczne wymagające wzmożonej współpracy transgranicznej. Mają one stworzyć jak najlepsze warunki do przemieszczania się gatunków i zdrowego rozwoju ekosystemów.  Kluczem do sukcesu w tym zakresie będzie przejrzyste nakreślenie celów i metod ochrony, jej stały nadzór, a także sprawne i efektywne zarządzenie wszystkimi obszarami objętymi ochroną.

2. UNIJNY PLAN ODBUDOWY ZASOBÓW PRZYRODNICZYCH: ODBUDOWA EKOSYSTEMÓW LĄDOWYCH I MORSKICH

Stan przyrody jest na tyle krytyczny, że sama jej ochrona przed dalszą degradacją to o wiele za mało. Unijny plan odbudowy zasobów przyrodniczych przewiduje bogaty wachlarz działań, które obejmują m.in. wprowadzenie przejrzystych regulacji prawnych, rekultywację gleb, niesienie ratunku dla owadów zapylających, walkę z nielegalnym połowem, zazielenianie miast i wiele innych.

Punktem wyjścia dla Komisji będzie praca na rzecz stworzenia unijnych ram prawnych, w których kraje członkowskie wyznaczą konkretne cele, wiążące terminy, przejrzyste definicje, środki wdrażania i egzekwowania prawa. Jeszcze w tym roku Komisja przedstawi propozycję obejmującą prawnie wiążące cele Unii w zakresie odbudowy zasobów przyrodniczych. Jednocześnie zachęci kraje członkowskie, by zwiększyły swoją kontrolę nad implementacją i przestrzeganiem już istniejących przepisów prawnych, w szczególności w zakresie ścisłej ochrony co najmniej 30% gatunków i siedlisk, które pilnie tego wymagają oraz rewitalizacji obszarów zdegradowanych i ekosystemów bogatych w węgiel. Wszystko to ma prowadzić do ograniczenia dalszego postępu degradacji ekosystemów, zanieczyszczania wód, wymierania owadów zapylających oraz zapobieganiu klęskom żywiołowym.

Niezwykle ważną rolę Komisja przypisuje rozwojowi zrównoważonych praktyk tj. rolnictwo ekologiczne, agroekologia, agroleśnictwo i rolnictwo precyzyjne. To one są m.in. źródłem zdrowej i zrównoważonej żywności, nowych miejsc pracy i to one prowadzą do uodpornienia sektora produkcji żywności na zmiany klimatyczne i kryzysy ekonomiczno-społeczne. Wśród ambitnych celi wyznaczonych do osiągnięcia na rok 2030 znalazły się m.in. wdrożenie rolnictwa ekologicznego na obszarze min. 25% gruntów rolnych UE, zmniejszenie o 50% łącznego stosowania pestycydów chemicznych, a także ograniczenie o 50 % utraty składników odżywczych, co doprowadzi do zmniejszenia stosowania nawozów o co najmniej 20 %. Wszystkie te działania Komisji będą powiązane ze Strategią „od pola do stołu” i nową Wspólną polityką rolną (WPR).

Kolejnym wyzwaniem wymagającym pilnego działania jest rewitalizacja gleby, minimalizacja jej erozji oraz maksymalizacja zawartości materii organicznej w glebie. Nieodwracalne skutki dla gleby, wody i powietrza przynoszą pestycydy, chemikalia, produkty farmaceutyczne, ścieki miejskie i przemysłowe.  Konkretne rozwiązania w tym zakresie zostaną ujęte jeszcze w 2021 roku w postaci Planu działania na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby. Osiągnięcie zaplanowanych celów zrodzi pozytywne skutki m.in. dla klimatu, gospodarki, sektora produkcji żywności i leków. Celem Strategii na rzecz Bioróżnorodności jest także znaczące zmniejszenie inwazyjnych gatunków obcych zagrażających przyrodzie i ułatwiających pojawianie się ognisk chorób zakaźnych wśród ludzi i zwierząt.

Jeszcze jednym ważnym dokumentem, co do którego trwają już konsultuje społeczne, będzie Nowa strategia leśna UE na rzecz lasów i sektora leśno-drzewnego, przewidująca poszerzanie terenów leśnych i zasadzenie do 2030 r. aż 3 mld dodatkowych drzew. Wartość lasów i terenów zadrzewionych jest nieoceniona – to one chronią różnorodność biologiczną, pochłaniają dwutlenek węgla, są domem dla milionów gatunków zwierząt i roślin, dbają o prawidłową cyrkulację wody i oczyszczanie powietrza. W ramach Strategii powstanie europejska platforma na rzecz zazieleniania miast powyżej 20 000 mieszkańców, która ułatwi sadzenie drzew również na obszarach zurbanizowanych. Dopiero pandemia COVID-19 przyniosła większą świadomość społeczną co do tego, jak wielką wartość mają nawet najmniejsze zielone powierzchnie w miastach. To właśnie parki, miejskie ogrody, skwery, zielone ściany i dachy, żywopłoty, miejskie i osiedlowe łąki, ogródki działkowe pomagają nam w utrzymywaniu dobrej kondycji fizycznej i psychicznej, ograniczają hałas, filtrują powietrze, chronią przed upałem, powodziami i suszami.

Komisja Europejska zakłada również bardziej zdecydowane i rygorystyczne działania na rzecz dekarbonizacji systemu energetycznego oraz rozwoju energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych, m.in. energii oceanicznej, energii wiatrowej, fotowoltaniki. Dyrektywa (UE) 2018/2001 w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych stawia na rozwój zaawansowanych biopaliw powstałych z odpadów nienadających się już do recyklingu lub ponownej przeróbki. Planowane jest również opracowanie nowych wytycznych co do wykorzystywania biomasy leśnej w produkcji energii.

Ostatnim obszarem pilnie wymagającym ochrony i odbudowy są ekosystemy słodkowodne oraz ekosystemy morskie i nadbrzeżne. Wdrażanie unijnego prawodawstwa dotyczącego wody zakłada m.in. przywrócenie naturalnych funkcji rzek oraz zapewnienie do 2030 r. swobodnego przepływu dla co najmniej 25 000 km rzek. Kluczowe po stronie państw członkowskich będzie wdrożenie przepływów hydrobiologicznych, usunięcie zbędnych zapór wodnych, przywrócenie równin zalewowych i obszarów podmokłych. Natychmiastowych działań wymagają też oceany, wody morskie i nadbrzeżne, których różnorodność biologiczna przekłada się bezpośrednio na sektor gospodarki rybnej i produkcję żywności. Aby odbudować bioróżnorodność na tych obszarach Komisja Europejska zaproponuje krajom członkowskim m.in. pełne i skuteczne wdrożenie  Wspólnej polityki rybołóstwa (WPRyb), dyrektyw ptasiej i siedliskowej, a także dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej.Nade wszystko należy dążyć do ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem, do wyeliminowania wszelkich nielegalnych praktyk związanych z wykorzystywaniem zasobów morskich oraz ograniczenia stosowania narzędzi połowowych stanowiących zagrożenie dla bioróżnorodności mórz i oceanów.

Szczegółowy harmonogram działań na rzecz realizacji Strategii znajduje się w Załączniku.

NAUKA NA RZECZ BIORÓŻNORODNOŚCI

Zadania przewidziane w Europejskiej Strategii na rzecz Bioróżnorodności 2030 wpisują się w cele programu ramowego Horyzontu Europa (2021 – 2027), który przewiduje finasowanie badań i innowacji poświęconych ochronie i odbudowie bioróżnorodności. Obecnie dyskutowane i finalizowane Programy pracy Horyzontu Europa na pierwsze dwa lata 2021 – 2022, m.in. w klastrze 5 „Klimat, energetyka i mobilność” oraz klastrze 6 „Żywność, biogospodarka, zasoby naturalne, rolnictwo i środowisko” wyznaczają priorytety badań zbieżne ze Strategią. Jednym z instrumentów wdrażających te założenia będą Europejskie Partnerstwa pomiedzy państwami członkowskimi i Komisją Europejską, w szczególności te z obszaru klastra 5 i 6. Listę Partnerstw ubiegających się o aprobatę i finansowanie KE przedstawiają kolejno linki dla klastra 5 i klastra 6. Dodatkowo, w ramach kolejnego programu ramowego  wyznaczono pięć globalnych Misji Horyzontu Europa odnoszących się do konkretnych potrzeb społecznych, z pośród których w kontekście wdrażania Strategii na wyróżnienie zasługują trzy: Misja „Zdrowe oceany, morza, wody przybrzeżne i śródlądowe”, Misja „Stan gleby oraz żywność”, a także Misja „Neutralne dla klimatu i inteligentne miasta”. Rolą badań naukowych prowadzonych w ramach Horyzontu będzie m.in. obserwacja, uzupełnienie luk w aktualnym stanie wiedzy oraz proponowanie realnych, innowacyjnych rozwiązań na rzecz ochrony i odnowy ekosystemów.

Aby wesprzeć skuteczne zarządzanie procesem wdrażania Strategii, w październiku 2020 r. Komisja Europejska powołała do życia Centrum Wiedzy na rzecz Bioróżnorodności (ang. Knowledge Centre for Biodiversity), działające przy Wspólnotowym Centrum Badawczym (ang. Joint Research Centre). Swoją misję Centrum realizuje poprzez budowę i aktualizację bazy informacji, analizę danych oraz ich szerokie udostępnianie wszystkim zainteresowanym. Jednocześnie, dla decydentów, naukowców, przedstawicieli biznesu i społeczeństwa obywatelskiego Centrum stanowi przestrzeń dialogu wokół unijnej polityki w zakresie ochrony i rewitalizacji naturalnych ekosystemów. Więcej o działalności Centrum można dowiedzieć się ze strony internetowej oraz zamieszczonej na niej krótkiej animacji.

Na rzecz realizacji wszystkich celów Europejskiej Strategii na rzecz Bioróżnorodności 2030 Unia Europejska planuje przeznaczyć środki w wysokości 20 mld euro rocznie, pochodzących zarówno z funduszy unijnych, jak i z środków krajowych i prywatnych. Skuteczne wdrożenie Strategii może postawić UE w roli wiodącego na świecie lidera w zakresie ochrony przyrody i odbudowy ekosystemów. Zaplanowane działania obejmą nie tylko obszar Europy, ale również Afryki, a kluczowe do osiągnięcia sukcesu jest zdecydowane wdrożenie i egzekwowanie prawodawstwa, a także zaangażowanie wszystkich państw członkowskich i ich obywateli. 

INFORMACJE I MATERIAŁY DODATKOWE

Już w marcu 2021 podczas seminarium online Biuro PolSCA będzie gościć przedstawicieli Komisji Europejskiej oraz grupę ekspertów, którzy będę rozmawiać na temat implementacji Europejskiej Strategii na rzecz Bioróżnorodności 2030 w konkursach nowego programu ramowego Horyzont Europa (HE). O szczegółach spotkania i możliwościach rejestracji będziemy informować na naszej stronie internetowej oraz na profilu Facebook. Jeśli chcesz pozostać na bieżąco i uzyskać powiadomienie o tym wydarzeniu, zapisz się do naszego Newslettera.

MATERIAŁY:

Komunikat Komisji – Unijna Strategia na rzecz bioróżnorodności 2030 [wersja PL]

Załącznik do Komunikatu – harmonogram działań [wersja PL]

Unijna Strategia na rzecz bioróżnorodności 2030 w pigułce

Komunikat Komisji – Europejski Zielony Ład [zestawienie wersji EN i PL]

Raport o stanie przyrody w UE [wersja EN]


Opublikowano: 2021-01-21, J. Komperda

Oprawa wizualna: Komisja Europejska.


Facebook