Jakie są najważniejsze kierunki badań w obszarze nauk społecznych i humanistycznych, które mogą być finansowane ze środków przewidzianych w programach ramowych UE? W jaki sposób wzmacniać współpracę między przedstawicielami SSH a reprezentantami innych nauk, organizacji gospodarczych, podmiotów biznesowych? Jaki jest stopień integracji nauk społecznych i humanistycznych w obecnym programie ramowym Horyzont 2020?
Częściowych odpowiedzi na te i inne pytania miały dostarczyć dwa wydarzenia, mające miejsce w Brukseli w dniach 27-28 lutego 2019 r. Pierwsze z nich Co-creating Horizon Europe. The impact of Social Sciences and Humanities on future generations poświęcone było roli, jaką powinny odgrywać nauki społeczne i humanistyczne w następnym programie ramowym Horyzont Europa, którego celem jest stawianie czoła bieżącym i dotykającym Europę wyzwaniom społecznym. Co więcej, uczestnicy mogli zapoznać się z rezultatami projektu ACCOMPLISSH, będącego platformą łączącą środowiska akademickie oraz przedstawicieli sektora rządowego, przemysłu i obywateli. Z kolei drugie wydarzenie Launch event for social sciences and humanities (SSH) integration report było związane z publikacją najnowszego raportu Komisji Europejskiej, monitorującego stan integracji nauk społecznych i humanistycznych w bieżącym programie ramowym Horyzont 2020. Jednym z redaktorów raportu jest pan Krzysztof Kania, pracujący w Dyrektoriacie Generalnym ds. Badań i Innowacji.
Warto wspomnieć, że w obu wydarzeniach wzięły udział dyrektorka Biura PolSCA PAN w Brukseli, dr hab. Małgorzata Molęda-Zdziech oraz kierowniczka działu administracyjnego Instytutu Nauk Prawnych PAN, doradca ds. wsparcia projektów, pani Aleksandra Kępczyńska.
O raporcie
Opublikowany w dniu 28 lutego 2019 roku raport Komisji Europejskiej Integration of Social Sciences and Humanities in Horizon 2020: Participants, Budget and Disciplines ma charakter przekrojowy. Obejmuje on nie tylko generalne trendy, ale też poszczególne wymiary integracji takie jak budżet przeznaczony dla partnerów SSH, zaangażowanie podmiotów w proces integracji, udział poszczególnych dyscyplin, a także sektorów oraz państw będących uczestnikami, jak i koordynatorami projektów w roku 2017.
Z raportu płynie wiele interesujących wniosków. Przyglądając się dokładniej obszarowi SSH w latach 2016-2017, można zauważyć zarówno liczne optymistyczne kierunki zmian, jak też obszary, które nadal wymagają zintensyfikowanych działań czy stosownych modyfikacji. Odnosząc się w pierwszej kolejności do pozytywnych zmian, należy podkreślić, że udział projektów z zakresu nauk społecznych i humanistycznych w budżecie programu Horyzont 2020 wzrósł do 23% w roku 2017 (20% w 2016 r.). Co ważne, zwiększyła się również liczba tematów oznaczonych jako SSH (flagged for SSH) – z 84 w 2016 r. do 113 w 2017 r., a także wyraźnie wzrósł odsetek projektów z co najmniej jednym partnerem SSH – w roku 2016 było to 71% finansowanych projektów, w roku 2017 już 86%. Większość projektów oflagowanych jako SSH dotyczyła 6. Wyzwania Społecznego „Europa w zmieniającym się świecie – integracyjne, innowacyjne i refleksyjne społeczeństwa” (75%), najmniej, bo 8%, „Bezpiecznej, czystej i efektywnej energii” (3. Wyzwanie Społeczne).
Niektóre kwestie pozostały jednak bez większych zmian. W zakresie koordynacji projektów w roku 2017 dominowały kraje z UE-15 (86% finansowanych projektów), podczas gdy państwa U-13 nadal były niedostatecznie reprezentowane (12% finansowanych projektów). Koordynatorami projektów byli przede wszystkim reprezentanci nauk społecznych i humanistycznych z Niemiec (15%), Włoch (15%), Wielkiej Brytanii (15%), Austrii (7%) oraz Belgii (6%). Ponadto, widoczna była przewaga przedstawicieli niektórych dyscyplin – ekonomii, biznesu, marketingu (31%), nauki politycznych, administracji publicznej i prawa (28%), edukacji i komunikacji (12%) czy socjologii (9%). Wciąż niewiele projektów było finansowanych z takich dziedzin jak historia (4%), antropologia czy etnologia (3%), a także demografia i geografia (1%).
W tegorocznym raporcie znalazły się również rozdziały podsumowujące aktywność przedstawicieli SSH w ramach pierwszego filaru, m.in. w działaniach Maria Skłodowska-Curie (MSCA) czy grantach Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC). W porównaniu do roku 2016, liczba uczestników SSH w Marie Curie-Skłodowska Actions w roku 2017 spadła o 2% – z 18,5% do 16,5%. Przedstawiciele nauk społecznych i humanistycznych najlepiej byli reprezentowani w grantach typu Individual Fellowships (25%), w Research and Innovation Staff Exchange (17%), nieco słabiej w Innovative Training Networks (11%). Przy bardziej szczegółowym spojrzeniu na finansowanie projektów MSCA w różnych obszarach widać, że nauki społeczne i humanistyczne były na trzecim miejscu (14%), za naukami o życiu (26%) oraz naukami informatycznymi i inżynierią (24%).
Jeżeli chodzi o projekty finansowane w ramach ERC, w 2017 r. przyznano ponad 431 mln euro dla panelu SSH, co stanowi istotny wzrost w porównaniu z 2016 r. (o 17,1%). W dodatku znacząco zwiększył się odsetek ufundowanych grantów – granty przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych stanowiły 25% wszystkich projektów (o 3% więcej w porównaniu z rokiem 2016).
Sieciowanie jednym z kluczy do sukcesu
Reasumując, czwarty raport dotyczący integracji SSH w ramach programu „Horyzont 2020” z jednej strony pokazuje, że pod wieloma względami poczyniono postępy od początku programu, z drugiej zaś, że wciąż potrzebne są dalsze wysiłki, aby uzyskać satysfakcjonujące rezultaty odnośnie integracji SSH w praktyce. Jednym z rozwiązań może być zachęcenie uniwersytetów, instytutów badawczych czy samych badaczy z obszaru nauk społecznych i humanistycznych do uczestnictwa w sieciach takich jak the European Alliance for Social Sciences and Humanities (EEASH), the European Network for Research Evaluation in the Social Sciences and the Humanities (ENRESSH), European University Association (EUA) czy projektach np. ACCOMPLISSH czy Net4Society. Jeszcze inną możliwością jest udział w wydarzeniach typu Brokerage Event, które stanowią szansę na zaprezentowanie jednostki naukowej (grupy badaczy) oraz na nawiązanie kontaktów, szczególnie ważnych w kontekście potencjalnej współpracy naukowej. Ponadto, istotne jest dzielenie się najlepszymi praktykami w zakresie sfinansowanych już projektów. Dobrym przykładem jest m.in. projekt EVALUATE, cieszący się dużą popularnością w mediach i na kanałach internetowych, HiReach czy projekt TRACES dotyczący europejskiego dziedzictwa kulturowego.
