O tym jak ważny jest głos i praca naukowców w walce z pandemią koronawirusa nie trzeba nikogo przekonywać. Rzetelna, oparta na naukowych danych dyskusja oraz zintensyfikowana aktywność na polu badań i innowacji są niezbędne w tak specyficznym czasie. Stąd też, pragniemy Państwu przybliżyć niektóre działania podejmowane m.in. przez Polską Akademię Nauk na rzecz walki z wirusem SARS-CoV-2 . Poniżej znajdą Państwo informacje na temat zespołu doradczego PAN ds. COVID-19, a także opis wybranych – międzynarodowych bądź krajowych – projektów badawczych, realizowanych przez Instytuty PAN oraz Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie.
Zespół doradczy PAN ds. COVID-19
30 czerwca 2020 r. ukonstytuował się zespół doradczy PAN ds. COVID-19. Jego celem jest przede wszystkim monitorowanie przebiegu epidemii w Polsce, analiza możliwych scenariuszy i formułowanie zaleceń. Zespół ma też nawiązać współpracę z podobnymi grupami w innych krajach, by wymieniać się z nimi doświadczeniami i dobrymi praktykami.
Na czele ww. zespołu stoi prezes Polskiej Akademii Nauk (PAN) prof. Jerzy Duszyński, a jego zastępcą jest prof. Krzysztof Pyrć (Uniwersytet Jagielloński). Funkcję sekretarza pełni dr Aneta Afelt (Uniwersytet Warszawski).
Członkami zespołu są ponadto: prof. Radosław Owczuk (Gdański Uniwersytet Medyczny), dr hab. Anna Ochab-Marcinek (Instytut Chemii Fizycznej PAN), dr hab. Magdalena Rosińska (Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny), prof. Andrzej Rychard (Instytut Filozofii i Socjologii PAN),dr hab. Tomasz Smiatacz (Gdański Uniwersytet Medyczny). W pracach grupy mogą też uczestniczyć inni zaproszeni eksperci.
Projekty badawcze dot. SARS-CoV-2
Naukowcy z Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN (IChB PAN) w Poznaniu jako jedni z pierwszych w Polsce przystąpili do prac nad testami wykrywającymi obecność SARS-CoV-2 w organizmie człowieka. Błyskawicznie uruchomili Wirusową Grupę Wsparcia wykonującą testy na SARS-CoV-2, pracującą w 24 godziny na dobę. Grupą kieruje dr Luiza Handschuch, a spiritus movens całej działalności ICHB PAN w walce z COVID-19 jest prof. dr hab. Marek Figlerowicz, Dyrektor ICHB PAN.
Co więcej, naukowcy z Instytutu opracowali produkcję własnego testu w kooperacji z polskimi przedsiębiorstwami. Jego jakość jest równie dobra jak testów komercyjnych, a jest on znacznie tańszy i równie dostępny. Test z IChB PAN, to test typu genetycznego, precyzyjny, bardzo czuły, wykrywający materiał genetyczny wirusa ze 100-procentową pewnością. Projekt ten finansowany był początkowo wyłącznie ze środków własnych Instytutu, jednak uruchomienie produkcji testów dużą skalę wymagało wsparcia finansowego. Pierwszą dotację (100 tys. zł) przekazał Wielkopolski Urząd Marszałkowski, a w kwietniu Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego dofinansowanie w wysokości blisko 15 mln zł, dzięki czemu rozpoczęła się produkcja 150 tys. zestawów do testów. Polskimi testami były zainteresowane m.in. Norwegia, Niemcy i RPA.
Warto dodać też, że 3 naukowców z IChB PAN otrzymało także granty NCN w ramach konkursu Szybka ścieżka dostępu do funduszy na badania nad COVID-19. Prof. dr hab. Elżbieta Kierzek będzie realizować projekt badawczy Inhibicja replikacji SARS-CoV-2 nacelowana na wirusowe RNA, dr Paweł Zmora zajmie się TMPRSS2, czyli potencjalnym celem dla nowych leków oraz wyznacznikiem przebiegu COVID19, a prof. dr hab. Mariusz Jaskólski walidacją modeli PDB potencjalnych celów terapeutycznych dla SARS-CoV-2.
O znaczeniu i potencjale ICHB PAN w badaniach SARS-CoV-2 dobitnie świadczy fakt, że Instytut, wraz z afiliowanym przy ICHB PAN Poznańskim Centrum Superkomputerowo-Sieciowym, został wybrany na węzeł krajowy europejskiej inicjatywy Covid-19 Portal, koordynowanej przez European Bioinformatics Institute działający w ramach European Molecular Biology Laboratory (EMBL). Jest to jedno z działań w ramach przyjętego przez KE tzw. ERA Vs Corona Action Plan.
Z kolei Międzynarodowy Instytut Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie (IIMCB) jest uczestnikiem międzynarodowego konsorcjum EXSCALATE4CoV (E4C), finansowanego w ramach środków programu ramowego UE Horyzont 2020 w ramach tzw. I konkursu dot. COVID-19.
Do tej pory konsorcjum przetestowało ponad 400 tys. cząsteczek – wszystko dzięki platformie do prowadzenia obliczeń superkomputerowych. Umożliwia ona przeprowadzenie w ciągu kilku tygodni badań, których realizacja tradycyjnymi technikami zajęłaby wiele lat. Na tej podstawie konsorcjum ogłosiło, że raloksyfen, lek stosowany w leczeniu osteoporozy, może być skuteczny w walce z COVID-19 u pacjentów z łagodnymi objawami zakażenia. Co więcej, lek jest bezpieczny i cechuje się dobrą tolerancją u pacjentów. O tych wynikach wspominały ostatnio m.in. Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula Von Der Leyen, a także Komisarz ds. innowacji, badań, kultury, edukacji i młodzieży Mariya Gabriel. O konsorcjum E4C napisał także zagraniczny Newsweek.
W skład konsorcjum wchodzi 18 instytucji z siedmiu europejskich krajów. Pracami zespołu IIMCB kieruje dr Marcin Nowotny, kierownik laboratorium struktury białek, laureat grantu ERC oraz prestiżowego Howard Hudges Medical Institute (HHMI) Early Career Scientist Award. Zadaniem IIMCB jest przede wszystkim przyspieszenie eksperymentalnej części projektu.
Co więcej, IIMCB prowadzi szereg projektów, które otrzymały dofinansowanie nowych zadań badawczych związanych z pandemią Covid-19 ze środków krajowych np. w ramach dodatkowego konkursu Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Takie środki pozyskał m.in. wspomniany dr Marcin Nowotny czy prof. Andrzej Dziembowski (oboje program TEAM). Dodatkowe dofinansowanie na działania badawcze zw. z COVID-19 zostało także przyznane naukowcom z Instytutu Chemii Fizycznej PAN, Instytutu Chemii Organicznej PAN, Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN oraz Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.
Kolejnym Instytutem PAN, który jest zaangażowany w badania naukowe nad koronawirusem jest Centrum Badań Kosmicznych (CBK PAN) – uczestnik międzynarodowego projektu Health Emergency Response in Interconnected Systems (HERoS), mającego wspomóc walkę z pandemia SARS-CoV-2.W projekcie HERoS bierze udział 11 partnerów z 6 krajów Europy, a sam projekt uzyskał finansowanie w ramach tzw. I konkursu dot. COVID19 (SC1-PHE-CORONAVIRUS-2020) w ramach H2020. Jego budżet to ponad 2,8 mln euro.
Celem projektu HERoS jest udoskonalenie systemowego reagowania na rozprzestrzenianie się epidemii koronawirusa, w tym także metod zapobiegania szerzeniu dezinformacji powodujących nieracjonalne zachowania społeczeństwa. Naukowcy z Centrum Informacji Kryzysowej CBK PAN pomogą zoptymalizować działania systemowe związane z ograniczeniem rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV-2. Konkretnie CBK PAN będzie odpowiedzialne za analizę i wizualizację danych obrazujących stan faktyczny oraz wyniki modelowania.
Instytut Biologii Doświadczalnej im. Nenckiego PAN w Warszawie (IBD PAN) zaangażowany jest obecnie w kilka inicjatyw związanych z walką z COVID-19. W ramach środków krajowych finansowany jest projekt SONAR mającego na celu opracowanie nowej strategii tzw. testowania grupowego w diagnostyce SARS-CoV-2, która pozwoli na wzrost wydajności diagnostyki COVID-19, przy wykorzystaniu obecnie dostępnego zaplecza diagnostycznego w Polsce. W jego realizacje zaangażowana jest bezpośrednio prof. Agnieszka Dobrzyń – Dyrektor Instytutu Nenckiego oraz Dr Aleksandra Pękowska – Kierownik Pracowni Biologii Chromatyny i Epigenomiki, Centrum Doskonałości Naukowej DIOSCURI, utworzonego niedawno na podstawie współpracy krajowego Narodowego Centrum Nauki (NCN) i niemieckiego Towarzystwa Maxa Plancka (MPG).
Warto dodać, że badacze Instytutu Nenckiego, wraz ze swoimi parterami naukowymi z kraju i zagranicy, planują rozszerzać swoje działania w obszarze walki z koronawirusem w oparciu o fundusze programu ramowego Horyzont 2020.
W Instytucie Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej im. M. Nałęcza PAN (IBIB PAN) w zespole kierowanym przez prof. Marka Darowskiego opracowano urządzenie VENTIL, które współpracujące z respiratorem z możliwością wykorzystania w dwóch zastosowaniach. Po pierwsze, zgodne z pierwotnymi założeniami zespołu IBIB PAN, opracowany aparat jest przeznaczony do niezależnej wentylacji obu płuc pacjenta będącego w stanie ostrej niewydolności oddechowej. Po drugie, w warunkach niedoboru respiratorów, urządzenia Ventil mogą być użyte jako urządzenia do niezależnej wentylacji dwóch pacjentów podłączonych do jednego respiratora. To właśnie zastosowanie jest szczególnie istotne w obecnej sytuacji epidemicznej.
IBIB PAN podjął współpracę z Siecią Badawczą Łukasiewicz – Instytutem Techniki i Aparatury Medycznej (Ł-ITAM) w celu szybkiego wdrożenia przez Ł-ITAM do produkcji i wyprodukowania serii urządzeń Ventil. 100 sztuk urządzeń Ventil zamówiło i sfinansowało jeszcze w marcu br. Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Testy kliniczne aparatu Ventil rozpoczynają 4 ośrodki medyczne w kraju: Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny w Lublinie, Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku, Wojewódzki Szpital Specjalistyczny oraz Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Olsztynie. Warto dodać, że aparat Ventil uzyskał już certyfikat CE dopuszczający go do obrotu na terenie Unii Europejskiej. Wniosek o rejestrację trafił też do Urzędu Rejestracji Wyrobów Medycznych.
Przedstawione powyżej działania i inicjatywy, to jedynie niewielki wycinek tego co robią naukowcy oraz Instytuty PAN w walce z pandemią. Powyższy obraz to przede wszystkim działania o charakterze projektów naukowych i innowacyjnych, tj. począwszy od opracowywania nowych testów molekularnych w kierunku wykrycia wirusa SARS-CoV-2 czy wysoce wydajnych metody testowania grupowego, przez wkład w poszukiwanie nowych leków przeciw chorobie COVID-19, po rozwiązania inżynierskie wspierające leczenie chorych. Jako Biuro PolSCA kibicujemy tym wszystkim działaniom, jednocześnie zachęcając i wspierając nasze środowisko naukowe PAN w pozyskiwaniu środków na tego typu projektu w ramach programu ramowego Horyzont 2020 oraz jego następcy – Horyzont Europa.
Warto pamiętać, że PAN oraz sieć instytutów badawczych PAN angażuje się w walkę z nowym koronawirusem na wielu różnych płaszczyznach. Więcej na ten temat można przeczytać na specjalnej stronie internetowej Polskiej Akademii Nauk, gdzie obok historii sukcesów jak te przytoczone powyżej, można zapoznać się także z innymi przykładami wkładu PAN do walk z pandemią. W tym kontekście zwracamy szczególną uwagę na rolę informacji naukowych kierowanych do społeczeństwa, np. dotyczących korzystania z maseczek czy zachowania się podczas trwających wyborów prezydenckich.
Jeżeli chcesz otrzymywać informacje od Biura PolSCA, zapisz się do naszego newslettera!
Opublikowano: 2020-07-07
Autorzy: J. Kramarczyk, T. Poprawka
Grafika główna: @ https://pl.freepik.com/harryarts
