W miniony wtorek, 2 kwietnia 2019 r. odbyło się spotkanie w ramach IGLO Open, którego gospodarzem był Jakob Madsen z duńskiego biura DANRO. Tematem wydarzenia było „Planowanie strategiczne i proces współtworzenia dla Horyzontu Europa”, podczas którego prelekcję wygłosił Kurt Vandenberghe – przedstawiciel Komisji Europejskiej (KE), dyrektor Pionu A „Rozwój i koordynacja polityk” w DG RTD. W jej trakcie przedstawił on plany Komisji dotyczące nowego procesu planowania strategicznego (ang. strategic planning) oraz możliwości, jakie pojawią się w procesie współtworzenia (ang. co-creation) dla programu ramowego Horyzont Europa (HEU).
Wraz z osiągnięciem porozumienia politycznego w sprawie Horyzontu Europa między współlegislatorami, członkowie społeczności IGLO, tj. nieformalnego stowarzyszenia biur łącznikowych typu ‘non-profit’ do spraw działalności badawczo-rozwojowej z siedzibą w Brukseli (PolSCA należy do tej sieci), oczekują na kolejne kroki KE w celu przygotowanie fazy wdrażania programu. To, co zostało zaproponowane w regulacjach HEU (do potwierdzenia przez PE w dniu 17 kwietnia 2019 r.), ma ogromny potencjał, ale wymaga również znacznych wysiłków ze strony europejskich uczestników, aby uczynić ten program sukcesem, którym może i powinien się stać!
Wydarzenie rozpoczęło się od podsumowania procesu negocjacji, który obejmował 6 trójstronnych sesji w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Wśród najbardziej gorących kwestii dyskutowanych między państwami członkowskimi były m.in. instrumenty zapewniające szersze uczestnictwo (ang. widening instruments), w tym nowe środki wspierające współpracę między UE-13 a UE-15, takie jak ukierunkowane kojarzenie (ang. targeted matchmaking) i schemat „hop-on”. Osiągnięty podczas negocjacji konsensus dał ponadto zielone światło dla Europejskiej Rady Innowacji (ang. European Innovation Council – EIC) i wprowadzenia trzech nowych koncepcji do programu:
- Przyjęcie planowania strategicznego w oparciu o zasady współtworzenia,
- Przyjęcie listy tzw. obszarów misji, które zostaną rozwinięte w konkretnych misjach badawczych,
- Restrukturyzacja europejskich partnerstw i przyjęcie listy możliwych partnerstw zinstytucjonalizowanych.
Planowanie strategiczne i proces współtworzenia
Dla jasności, proces planowania strategicznego będzie dotyczył głównie wdrażania w II filarze programu, tj. globalne wyzwania i europejska konkurencyjność przemysłowa, podczas gdy I filar (doskonałość naukowa) i filar III (innowacyjna Europa) przyjmą oddolną logikę, podobnie jak w programie Horyzont 2020. Misje i partnerstwa natomiast z pewnością będą częścią planu strategicznego.
Ogólnym zadaniem planowania strategicznego jest efektywne osiągnięcie celów Horyzontu Europa oraz bardziej strategiczne myślenie o unijnych inwestycjach w badaniach naukowych i innowacjach. Dlatego też KE zastosuje metodologię procesu współtworzenia, angażując szerokie spektrum zainteresowanych stron z całej Europy i spoza niej, w celu udzielenia odpowiedzi na takie pytania jak: co chcemy osiągnąć, na czym chcemy skupić swoją uwagę i jakie finalne efekty możemy uzyskać? Plan strategiczny zapewni zatem szerokie i długofalowe cele (a nie konkretne zalecenia), obejmując w równym stopniu idee otwartości i większej elastyczności. W przeciwieństwie do 7 Programu Ramowego i programu „Horyzont 2020”, KE nie chce tym razem definiować tematów i obszarów naukowych lub technologicznych, w których można inwestować, planuje natomiast wskazywać kierunki i opracowywać „nie nakazowe” (ang. non-prescriptive) Programy Prac, na podstawie których cele te mają być realizowane. Ponadto, wyniki procesu planowania strategicznego nie będą określać celów dla samych klastrów, ale dla całego programu lub obszarów interwencji.
Wstępny okres dla planowania strategicznego obejmie pierwsze cztery lata Horyzontu Europa, tj. 2021–2024, ale w razie potrzeby plan będzie mógł zostać zmieniony w tym okresie. Jednak jeśli chodzi o widoczne i namacalne rezultaty programu, które chcielibyśmy osiągnąć, powinniśmy raczej spoglądać w dłuższą perspektywę około 10 lat, tj. 5 lat finansowania > 5 lat wywierania wpływu > ocena wyników w 2030 r.
Proponowany harmonogram:
- Czerwiec 2019 r. – pierwszy projekt Planu Strategicznego, który ma zostać opublikowany przez KE; konsultacje potrwają trzy miesiące i będą dostępne globalnie, tak aby zapewnić otwartość i przejrzystość; proces zbierania informacji zwrotnych będzie zautomatyzowany i zostanie sfinalizowany do końca lata;
- Wrzesień 2019 r. – drugi projekt planu ma zostać udostępniony opinii publicznej i zainteresowanym stronom; zostanie on dokładnie przedyskutowany podczas Europejskich Dni Badań i Innowacji;
- IV kwartał 2019 r. – trzecia wersja planu strategicznego zostanie przygotowana przez urzędników KE i opublikowana w Internecie w celu zebrania informacji zwrotnych od organizacji parasolowych (ang. umbrella organisations), w celu zapewnienia rozwiązań adekwatnych dla wspólnych interesów;
Ostateczne dokumenty będą musiały zostać zatwierdzone już przez Komisję Europejską w jej nowym składzie pod koniec roku 2019 i posłużą za podstawę Programów Prac, które będą opracowane w 2020 r. Jednak przygotowania do procesu tworzenia Programów Pracy rozpoczną się już wkrótce z udziałem tzw. shadow Programme Committee.
Europejskie Dni Badań i Innowacjiodbędą się w Brukseli w dniach 24, 25 i 26 września w KANAL – Centre Pompidou. Wydarzenie zgromadzi najlepszych i najzdolniejszych badaczy i naukowców, innowatorów oraz decydentów w Europie, aby wspólnie debatować nad kształtem przyszłego krajobrazu badań i innowacji w ramach programu Horyzont Europa. KE przewiduje co najmniej 1000 uczestników i chce, aby wydarzenie było prawdziwym pokazem wykorzystania idei współtworzenia! Konferencja będzie się składać z wielu sesji roboczych, warsztatów dyskusyjnych, wystaw, itp., których nadrzędnym zadaniem będzie określenie celów w zakresie badań i innowacji w UE, ale także zapewnienie widoczności programu Horyzont Europa w całym społeczeństwie. Stąd też istotnym jest motto: „Wszyscy są zaproszeni”.
Rejestracja nie jest jeszcze uruchomiona, ale już teraz można subskrybować aktualizacje, klikając w poniższy link: https://ec.europa.eu/info/research-and-innovation/events/upcoming-events/european-research-and-innovation-days_en
Misje w Horyzoncie Europa
Misje będą ambitnymi inicjatywami, które będą miały transformacyjny wpływ na wyzwania, przed którymi stoją obywatele Europy. Misje będą definiowane szeroko – na poziomie społeczeństwa, gospodarki i środowiska. Misje będą wymagały opracowania systemowego podejścia do wyzwania i określenia ściśle określonego punktu końcowego, ustalonego w czasie, w którym można mierzyć sukces.
Rady ds. misji będą odgrywać kluczową rolę przez cały czas trwania misji i zostaną uruchomione jak tylko uprawomocni się porozumienie polityczne w sprawie programu Horyzont Europa między PE i Radą, co da pełną jasność co do obszarów misji wymienionych w załączniku do przyjętej wersji Programu Szczegółowego, tj.:
- Dostosowanie do zmian klimatu, w tym transformacja społeczna
- Nowotwory
- Zdrowe oceany, morza, wody przybrzeżne i śródlądowe
- Neutralne i inteligentne miasta
- Zdrowe gleby i żywność.
Rady ds. misji – każda licząca do 15 osób – zostaną utworzone z puli nazwisk otrzymanych w odpowiedzi na wezwanie do wyrażenia zainteresowania (ang. expression of interest – EoI). Wybrani eksperci muszą wnosić strategiczny wkład i wizje na przyszłość, połączone z głębokim zaangażowaniem w sukces misji, a nie tylko z solidną znajomością stanu wiedzy w danej dziedzinie. Członkowie Rad ds. misji byliby powoływani imiennie na czas określony maksymalnie do 5 lat i z możliwością jednorazowego odnowienia. Komisja Europejska ma nadzieję, że członkami tych rad zostaną osoby uznane i rozpoznawalne, w szczególności ich przewodniczący. W idealnym scenariuszu, rada ds. misji powinna obejmować następujących reprezentantów:
- środowiska akademickie i organizacje badawcze, w tym naukowcy i menedżerowie
- środowiska innowacji i biznesu istotne dla obszaru misji
- kluczowych interesariuszy, np.:
- użytkownicy końcowi, np. sektor publiczny, grupy pacjentów, stowarzyszenia obywateli;
- agencje międzynarodowe, np. ONZ, aby zapewnić dostosowanie do SDG;
- Europejskie organizacje partnerów społecznych i organizacje społeczeństwa obywatelskiego, np. organizacje pozarządowe;
- fundacje i sektor finansowy;
- sektor komunikacji związany z obszarem misji.
Pierwsze spotkania Rad ds. misji odbędą się podczas Europejskich Dni Badań i Innowacji w centrum KANAL we wrześniu 2019 r. Rady zostaną poproszone o zdefiniowanie konkretnych misji, ich celów i harmonogramu ich wdrażania. Ponieważ misje zostaną uwzględnione w Planie Strategicznym (który ma być gotowy do końca roku), początkowo zostanie podjęta decyzja o bardzo niewielu konkretnych misjach.
Jak wyjaśnił Kurt Vandenberghe podczas spotkania IGLO Open – misje będą nie tylko instrumentami finansowania, ale zostaną zaprojektowane i wdrożone jako wytyczne dla innych programów (programy UE, programy krajowe i regionalne, itp.), tak aby maksymalizować prawdopodobieństwo realizacji celów misji. Wdrażanie misji może obejmować wiele rodzajów interwencji – oprócz badań i innowacji – zarówno w podejściu ogólnoeuropejskim jak i globalnym, dla których UE byłaby w awangardzie.
Partnerstwa
Lista proponowanych partnerstw (zinstytucjonalizowanych, współfinansowanych i współprogramowanych) zostanie przedstawiona podczas Komitetu Programowego cieni na początku maja. Państwa członkowskie będą miały wówczas miesiąc na reakcję, tak aby pierwsza ocena wyników mogła zostać przedstawiona podczas kolejnego komitetu na początku czerwca 2019 r. Następnie rozpocznie się ocena skutków (ang. impact assessment) dla przyszłych partnerstw zinstytucjonalizowanych.
Wszystkie partnerstwa europejskie zostaną włączone w proces planowania strategicznego, aby podkreślić ich powiązanie z innymi celami programu Horyzont Europa. Dlatego też Europejskie Dni Badań i Innowacji w centrum KANAL we wrześniu 2019 r. będą również okazją dla szeregu zainteresowanych stron do zaangażowania się i wpływu w proces współtworzenia mający za zadanie ustanowienie celów partnerstw europejskich.
Podsumowanie wydarzenia
Na zakończenie wydarzenia Jakob Madsen podsumował, że „Naszym zadaniem jako Sieci IGLO jest teraz śledzić kolejne kroki i być aktywnym w fazie prowadzącej do Horyzontu Europa”. To jest dobry sygnał dla całej Europy, tak aby wszystkie strony zainteresowane realizacją programu, miały szansę uczestniczyć w procesie współtworzenia Horyzontu Europa, do czego wielokrotnie namawiał uczestników Kurt Vandenberghe podczas swojego przemówienia.
