Początek roku to zarówno okres naukowych podsumowań, jak też czas, kiedy przed badaczami/ badaczkami otwierają się nowe możliwości. W związku z tym, Biuro PolSCA pragnie przedstawić Wam wybrane wnioski płynące z 5. raportu Komisji Europejskiej na temat integracji nauk społecznych i humanistycznych w programie ramowym UE „Horyzont 2020”, mogące mieć przełożenie na rozwiązania wdrażane w kolejnym programie „Horyzont Europa”. Ponadto, prezentujemy poniżej trzy inne unijne inicjatywy, które mogą być interesujące dla środowiska badawczego z obszaru nauk społecznych i humanistycznych: partnerstwo EIT Cultural and Creative Industries-KIC, a także programy „Nowy Europejski Bauhaus” (New European Bauhaus) oraz „Kreatywna Europa” (Creative Europe). Zapraszamy do lektury!
Raport „Integracja nauk społecznych i humanistycznych w Horyzoncie 2020: uczestnicy, budżet i dyscypliny”
Piąty raport Komisji Europejskiej poświęcony tematyce integracji nauk społecznych i humanistycznych (SSH) w programie ramowym UE w zakresie badań i innowacji „Horyzont 2020” (ang. Integration of Social Sciences and Humanities in Horizon 2020: Participants, Budgets and Disciplines), tak jak poprzednie opracowania, analizuje różne wymiary tejże integracji: od budżetu przeznaczonego dla partnerów SSH (ogólnie i w każdej części programu) przez przykłady najlepszych praktyk, wyniki dyscyplin i zaangażowanych sektorów do udziału państw będących uczestnikami, jak i koordynatorami projektów w roku 2018. Warto dodać, że zakres niniejszego opracowania z monitorowania integracji SSH w ramach programu „Horyzont 2020” był stopniowo rozszerzany, stąd też raport za rok 2018 obejmuje nie tylko wszystkie sześć Wyzwań Społecznych, granty Europejskiej Rady ds. Badań Naukowych (ERC), działania Marii Skłodowskiej-Curie (MSCA) czy infrastruktury badawcze, ale także projekty SWAfS („Nauka z udziałem społeczeństwa i dla społeczeństwa”).
Kolejna edycja raportu pokazuje, iż od początku realizacji programu Horyzont 2020 w wielu obszarach poczyniono znaczne postępy ilościowe. W porównaniu z rokiem 2017, dane za kolejny rok napawają umiarkowanym optymizmem, między innymi dlatego, że w roku 2018:
- było 130 tematów oflagowanych jako SSH, w porównaniu z 113 w 2017 (należy tutaj przypomnieć, że celem flagowania jest podkreślenie tematów, w których włączenie dyscyplin SSH tworzy wyraźną wartość dodaną);
- sfinansowano 391 projektów w ramach wskazanych tematów, w porównaniu z 262 w 2017 r.;
- całkowity budżet projektów wyniósł 1,9 mld euro (w porównaniu z 1,2 mld euro w 2017 r.), przy czym z całkowitego budżetu 415 mln euro trafiło do partnerów SSH;
- najwięcej funduszy trafiło do projektów sfinansowanych w ramach 6. Wyzwania Społecznego („Europa w zmieniającym się świecie – integracyjne, innowacyjne i refleksyjne społeczeństwa”), bo prawie 100 mln euro, potem w obrębie 3. Wyzwania Społecznego („Bezpieczna, czysta i efektywna energia”) – 60 mln euro , a następnie 1. Wyzwania Społecznego („Zdrowie, zmiany demograficzne i dobrostan”) – 53 mln euro.
Należy wspomnieć, że niektóre wyniki były porównywalne z poprzednimi latami np. pod względem odsetka projektów z partnerami SSH (86%), zaangażowania partnerów SSH (26%) i udziału w budżecie (22%). Podobnie jak w latach poprzednich, największy odsetek partnerów SSH stanowili przedstawiciele nauk ekonomicznych, biznesu i marketingu (28%), a drugą co do wielkości grupą byli badacze z zakresu nauk politycznych i administracji publicznej (25%). Razem te dwie dyscypliny reprezentowały ponad połowę wszystkich ekspertów SSH zaangażowanych w projekty w ramach tematów oznaczonych flagą SSH. Mimo, że nauki społeczne i humanistyczne są bardzo różnorodne, stosunkowo słabo reprezentowane były takie dyscypliny jak: socjologia (9%), komunikacja i edukacja (7%), sztuka i humanistyka (5%), psychologia (4%), antropologia, etnologia (2%) czy historia (1%).
Jednakże, pomimo zwiększonego flagowania w 2018 r., nadal zdarzały się projekty w ramach tematów oznaczonych flagą SSH bez faktycznego udziału SSH (14%). Istnieje wiele możliwych przyczyn takiego stanu rzeczy, np. brak dostatecznego podkreślenia aspektów społecznych/humanistycznych w opisach tematów, przeszkody w interdyscyplinarności w niektórych dziedzinach naukowych i / lub brak wskazówek dla ewaluatorów podczas procesu oceny.
Warto również zauważyć, że zdecydowana większość partnerów SSH w projektach H2020 sfinansowanych w roku 2018 pochodziła z krajów UE-15. Duża przepaść między krajami UE-15 (77% partnerów SSH) a krajami UE-13 (13%) pokazuje, że wciąż potrzebne są działania w zakresie upowszechniania doskonałości i zwiększania partycypacji państw członkowskich, które przystąpiły do Unii w 2004 r. i po 2004 r. Jak wynika z poniższego wykresu, odsetek partnerów z pierwszej szóstki krajów (Belgia, Niemcy, Włochy, Holandia, Wielka Brytania, Hiszpania) był nadal wysoki (53%), co przyczynia się do silnej koncentracji geograficznej na korzyść UE-15.
Interesujące jest to, że niewielki przyrost projektów o zabarwieniu społeczno-humanistycznym odnotowano w przypadku grantów ERC i MSCA. W przypadku tych pierwszych w 2018 roku w panelach dedykowanych SSH przyznano ponad 429 mln euro (25% środków w 2018 r.), co stanowi nieco wyższy odsetek niż w roku poprzednim (23%). Spośród 919 przyznanych grantów 244 dotyczyło badań z zakresu nauk społecznych i humanistycznych, co stanowi 27% wszystkich projektów. To znowu nieco wyższy odsetek niż w 2017 roku (25%). Najwięcej, bo 49 projektów ufundowano w panelu SH2 „Institutions, Values, Environment and Space” (88,11 mln euro), w SH6 „The Study of the Human Past” – 45 projektów (81,46 mln euro) oraz w SH3 „The Social World, Diversity, Population” – 43 projekty (79,48 mln euro), najmniej zaś – 28 – w panelu SH1 „Individuals, Markets and Organisations” (41,08 mln euro).
Odnośnie MSCA, zaangażowanie przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych w różne działania tego programu w latach 2014-2018 wzrosło ogólnie z 20% do 23%. W 2018 r. jeden na czterech stypendystów MSCA-IF był reprezentantem SSH (25%), mniej tego typu projektów realizowano natomiast w ramach MSCA-RISE (19%) czy MSCA-ITN (11%).
Podsumowując, wnioski płynące z kolejnego raportu KE dotyczącego integracji SSH w projektach Horyzontu 2020 są optymistyczne, gdyż wskazują na jej ilościowe, jak też jakościowe wzmocnienie. Autorzy raportu – Krzysztof Kania i Rickard Bucksch z Dyrektoriatu Generalnego ds. Badań i Innowacji KE – wysuwają hipotezę, że może to być początkową oznaką zwiększonej roli nauk społecznych i humanistycznych w końcowym okresie programu, co oczywiście musiałoby znaleźć potwierdzenie w danych za następne lata 2019 – 2020. Z drugiej strony, wciąż nie można mówić o pełnym włączeniu SSH, ponieważ poziomy integracji pozostają niejednolite i różnią się znacznie między poszczególnymi częściami programu, podobnie jak reprezentacja różnych dyscyplin SSH. W związku z tym nadal potrzebne są zintensyfikowane działania na tym polu.
Jak zaznaczają autorzy opracowania, prace nad integracją nauk społecznych i humanistycznych w ramach programu „Horyzont 2020” należy postrzegać jako zapowiedź głębszego międzysektorowego podejścia w programie „Horyzont Europa”. Opierając się na doświadczeniach z poprzedniego programu, SSH ma być kluczowym zagadnieniem przekrojowym (ang. cross-cutting issue), czyli podlegać pełnej integracji we wszystkich klastrach Horyzontu Europa, w tym w konkretnych i dedykowanych działaniach, takich jak misje i partnerstwa.
W filarze I „Doskonałość naukowa”, przedstawiciele różnych dyscyplin, w tym nauk społecznych i humanistycznych, będą mogli nadal aplikować o środki europejskie na projekty badawcze dotyczące wybranej przez siebie tematyki (podejście typu bottom-up) w ramach konkursów ogłoszonych przez ERC, co umożliwi wybitnym naukowcom poszerzanie granic nauki i wiedzy. Natomiast w ramach Działań Marii Skłodowskiej-Curie (MSCA) dalej będą finansowane stypendia i wymiany, które pomogą najbardziej utalentowanym młodym naukowcom poszerzać wiedzę i umiejętności.
W ramach filaru II wdrażany będzie klaster II „Kultura, kreatywność i społeczeństwo integracyjne”, którego odbiorcami są głównie badacze z obszaru nauk społecznych i humanistycznych. Ten klaster został w ostatnich miesiącach wzmocniony w celu zagwarantowania większego wsparcia dla badań naukowych i innowacji w sektorach kultury i kreatywnym poprzez tworzenie przestrzeni współpracy w zakresie dziedzictwa kulturowego oraz sztuki i nauk humanistycznych. Obecnie Komisja Europejska pracuje nad kształtem pierwszego Programu pracy na lata 2021-2022, stąd też informacje o konkretnych tematach, budżecie i terminach pierwszych naborów wniosków spodziewane są wczesną wiosną tego roku.
Społeczny charakter mają także misje – nowy instrument, stanowiący integralną część programu ramowego Horyzont Europa (również filar II). Każda misja ma działać jako zbiór działań – takich jak projekty badawcze, środki polityczne, a nawet inicjatywy ustawodawcze – w celu osiągnięcia wymiernego celu, którego nie można zrealizować za pomocą pojedynczych działań. Zadaniem misji, które obejmują swoim zakresem takie obszary jak żywność, energia, transport, bioróżnorodność czy zdrowie, jest wsparcie realizacji założeń Europejskiego Zielonego Ładu, europejskiego planu walki z rakiem, a także celów zrównoważonego rozwoju.
Wracając do integracji nauk społecznych i humanistycznych w Horyzoncie Europa, ma być ona oparta na holistycznym podejściu do SSH tzn. powinna obejmować cały cykl w sposób znaczący i bardziej wiążący, od współtworzenia tematów konkursów po wybór i realizację projektów. W przypadku tematów oznaczonych flagą SSH, wiedza specjalistyczna SSH powinna zostać zintegrowana w bardziej kompleksowym procesie, począwszy od sporządzania zaproszeń i tematów, poprzez przygotowanie propozycji koncepcyjnych, skład konsorcjów projektowych, po wybór i ocenę projektów czy ewaluatorów z wyraźną wiedzą na temat SSH. Ponadto cele w zakresie wpływu społecznego powinny być wyraźnie określone w tematach, propozycjach projektów i sprawozdaniach z ich realizacji.
Wśród propozycji, które zostały przedstawione w celu zapewnienia skutecznej, przekrojowej integracji SSH w Horyzoncie Europa i które są obecnie w trakcie negocjacji znalazły się między innymi:
- nowa kategoria interdyscyplinarnych ekspertów do oceny panelowej projektów oflagowanych jako SSH;
- nowe rozwiązania w zakresie zapewnienia synergii między klastrami pod względem obecności przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych w całym programie Horyzont Europa;
- plan rozwoju społecznego (ang. Social Development Plan), przedstawiający wkład reprezentantów SSH w dany projekt. W projektach związanych z SSH plan SDP powinien określać, w jaki sposób konsorcjum chce osiągnąć społeczne cele projektu, w szczególności poprzez strategiczne wykorzystanie wiedzy i doświadczenia w zakresie SSH. SDP mógłby stać się jednym z podstawowych wymagań, a tym samym mieć konsekwencje finansowe dla projektu.
Zaprezentowane powyżej rozwiązania są obecnie omawiane w związku z przyszłą oceną i wdrażaniem projektów w programie Horyzont Europa.
Partnertswo „EIT Cultural and Creative Industries-KIC”
W nawiązaniu do Horyzontu Europa, jedną z potencjalnych możliwości finansowania badań z obszaru nauk społecznych i humanistycznych jest planowane partnerstwo EIT Cultural and Creative Industries.
Generalnie, partnerstwa europejskie są instrumentem, który łączy Komisję Europejską oraz partnerów prywatnych i / lub publicznych w celu sprostania niektórym z najpilniejszych wyzwań Europy poprzez wspólne inicjatywy badawcze i innowacyjne. Stąd też są one kluczowym narzędziem wdrażania programu „Horyzont Europa” i znacząco przyczyniają się do realizacji politycznych priorytetów UE. W przypadku partnerstwa EIT Cultural and Creative Industries-KIC, nadrzędnym celem ma być poprawa konkurencyjności i zdolności innowacyjnych w sektorze kultury i branży kreatywnej poprzez wspieranie talentów, wspieranie powstawania i wdrażania innowacyjnych rozwiązań, a także przyspieszenie rozwoju innowacyjnych firm. Branże kulturalne i kreatywne (ang. Cultural and Creative Industries – CCI) mogą przynieść horyzontalne rozwiązania w zakresie takich europejskich wyzwań jak:
- kreatywność, różnorodność kulturowa i wartości Europejczyków;
- tożsamość europejska i spójność;
- zatrudnienie w Europie i odporność gospodarcza;
- pozycja Europy na arenie międzynarodowej.
Dlatego też w ramach EIT CCI-KIC przewiduje się wzmocnienie współpracy, procesu współtworzenia i wymiany wiedzy typu know-how między podmiotami działającymi w dziedzinie edukacji, badań i biznesu w obrębie sektora kultury i sektora kreatywnego, a także z innymi sektorami gospodarki, zarówno na szczeblu regionalnym, krajowym, jak też unijnym. Proponowane partnerstwo typu EIT Knowledge and Innovation Communities (KICs) ma charakter instytucjonalny – kluczowymi partnerami są tutaj instytucje szkolnictwa wyższego, organizacje badawcze, przedsiębiorstwa i inne zainteresowane strony.
To co ważne to fakt, że ww. partnerstwo jest jedną z 11 propozycji, co oznacza, że do czasu zatwierdzenia planu strategicznego Horyzontu Europa na lata 2021-2024 i de facto przyjęcia pakietu legislacyjnego nie można z całkowitą pewnością mówić o jego uruchomieniu. Jeżeli ta propozycja zostanie zaakceptowana, rozpoczęcie funkcjonowania partnerstwa przewiduje się na rok 2022. Osobą kontaktową w zakresie EIT CCI-KIC po stronie European Institute of Innovation & Technology jest Pan Michał Gorzyński.
Inicjatywa „Nowy Europejski Bauhaus”
Nie mniej interesującą propozycją dla przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych jest New European Bauhaus, niedawno uruchomiona inicjatywa Komisji Europejskiej, która jest projektem interdyscyplinarnym, stanowiącym połączenie designu, nauki oraz technologii i mającym na celu wsparcie wdrażania założeń Europejskiego Zielonego Ładu. Ważnymi wartościami leżącymi u podstaw tej inicjatywy są zrównoważony rozwój, estetyka i włączenie społeczne. Innymi słowy, Nowy Europejski Bauhaus to twórcza inicjatywa, która znosi granice między nauką i technologią, sztuką, kulturą i integracją społeczną, aby pozwolić projektantom znaleźć rozwiązania codziennych problemów.
Inicjatywa składa się z trzech faz:
- Faza wspólnego projektowania (design phase) – do końca lata 2021 r.: na tym etapie, Komisja będzie zbierać idee, pomysły, koncepcje oraz istniejące przykłady/ praktyki w celu wdrożenia koncepcji Bauhausu w otwartym procesie;
- Realizacja (delivery phase) – jesienią tego roku: zostaną opublikowane zaproszenia do składania wniosków, które pozwolą zrealizować pomysły zgłoszone w ramach nowego europejskiego Bauhausu w co najmniej pięciu miejscach w państwach członkowskich UE poprzez wykorzystanie środków unijnych na poziomie krajowym i regionalnym;
- Rozpowszechnianie (dissemination phase) – od stycznia 2023 r.: celem ostatniej fazy jest przekazanie zdobytej wiedzy władzom miejskim i gminnym, a także różnym ekspertom, takim jak architekci i projektanci oraz tworzenie sieci kontaktów i wymiana wiedzy w Europie i poza nią.
Warto dodać, że fundusze na tę inicjatywę będą prawdopodobnie pochodzić między innymi z programu Horyzont Europa. Dalsze informacje, zwłaszcza dotyczące finansowania wybranych projektów, zostaną wkrótce ogłoszone na stronie internetowej Komisji.
Udział w procesie wspólnego projektowania jest możliwy już teraz za pośrednictwem specjalnej strony internetowej. Poszczególni interesariusze – artyści, projektanci, naukowcy, inżynierowie, przedsiębiorcy, architekci – mogą przedstawić swoje wstępne pomysły na to, jaki kształt nadać inicjatywie i jak powinna ona ewoluować. Ponadto zainteresowane strony mogą angażować się online w różne interdyscyplinarne dyskusje.
Program „Kreatywna Europa”
W grudniu 2020 r. Komisja Europejska ogłosiła także kontynuację programu Kreatywna Europa na lata 2021-2027, szczególnie istotnego z punktu widzenia badaczy/ badaczek zajmujących się kulturą, sztuką, dziedzictwem kulturowym czy mediami, którego główne zadanie stanowi wsparcie sektora kultury oraz sektora audiowizualnego i kreatywnego. Dzięki dedykowanemu budżetowi w wysokości ponad 2,4 mld euro nowy program będzie nadal promował różnorodność kulturową i językową Europy, dziedzictwo kulturowe i konkurencyjność ww. sektorów oraz umożliwi organizacjom kulturalnym/kreatywnym współtworzenie i współpracę ponad granicami w celu rozwiązania aktualnych problemów społecznych.
Tak jak dotychczas, program będzie opierał się na trzech głównych filarach:
- Kultura: przepływ transgraniczny, uczestnictwo i włączenie społeczne, wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy, edukacja artystyczna wzmacniająca europejskie wartości i tożsamość, międzynarodowy zasięg i dyplomacja;
- Media: nowe talenty, umiejętności, innowacje i współpraca w sektorze audiowizualnym, nowe modele biznesowe i technologie ułatwiające szerszy dostęp do europejskich utworów audiowizualnych i ich promocję ponad granicami i poza granicami, dystrybucja kinowa i internetowa;
- Część międzysektorowa: podejście łączące kulturę i media (sztuka, technologia, biznes) w tworzeniu, rozpowszechnianiu, promocji i dostępie do treści, dziennikarstwo wysokiej jakości, pluralizm mediów i umiejętność czytania i pisania, kultura w integracji społecznej.
Wdrożenie kolejnego programu „Kreatywna Europa”, w tym pierwsze konkursy są planowane już w roku 2021.
Zachęcamy do śledzenia aktywności Biura PolSCA na naszej stronie internetowej, a także na profilu FB. Jeżeli chcesz otrzymywać na bieżąco informacje od nas, zapisz się do naszego newslettera!
Opublikowano: 2021-01-26, J. Kramarczyk
Oprawa wizualna: Freepik/ Komisja Europejska.
