Pierwsze spotkanie IGLO Open w 2020 r. zostało zorganizowane przez Biuro PolSCA. Gościem wydarzenia był Neville Reeve – Kierownik Sektora ds. Misji w dziale A.3 DG RTD (Centrum Polityki i Programowania), który przedstawił prezentację zatytułowaną „Identyfikacja i rozwój misji w ramach Horyzontu Europa”. Wydarzenie odbyło się w środę 8 stycznia 2020 r. w siedzibie KoWi.

Pan Reeve przedstawił publiczności szereg informacji na temat koncepcji misji (tj. mission-oriented approach) w Horyzoncie Europa. Zaczął od przypomnienia uczestnikom głównych kroków w rozwoju misji, począwszy od raportu Lamy’ego (2017), poprzez raport Prof. Mazzucato (2018), aż do pakietu legislacyjnego dotyczącego misji w ramach programu „Horyzont Europa” (2019).

Uczestnicy mieli okazję wysłuchać, czym tak naprawdę są misje. Jednocześnie, gość spotkania starał się zaprezentować w jaki sposób koncept ten nie powinien być odbierany. Ponadto, omówiono informacje na temat sposobu zarządzania misjami, wraz z opisem Rad misji (Mission Boards) i Zgromadzeń misji (Mission Assemblies). Wyjaśniono rolę tych ciał w procesie identyfikacji konkretnych tematów misji, a także role innych uczestników tego procesu, tj. dialog z państwami członkowskimi i Parlamentem Europejskim. Ponadto omówiono także harmonogram planowanych działań na najbliższy rok. Na koniec spotkania, Pan Reeve w bardzo uczciwy sposób odpowiedział na szereg pytań postawionych przez publiczność.

Czym są misje?

Koncepcja misji jest jedną z kluczowych innowacji w ramach programu Horyzont Europa (HEU). Została ona już zainicjowana w ramach oceny śródokresowej programu Horyzont 2020 i szerzej omówiona w opracowaniu na temat możliwości maksymalizacji efektów osiąganych w programie ramowym ds. badań i innowacji w UE (LAB-FAB-APP). Koncepcja ta została później dalej rozwinięta przez profesor Marianę Mazzucato, która twierdzi, że polityka oparta na misjach może być doskonałym instrumentem UE służącym do zmiany sposobu rozwiązywania wielkich problemów społecznych (link). Na początku 2018 r. Komisja ogłosiła zaproszenie do publicznych konsultacji w zakresie wstępnej koncepcji misji, w których uczestniczyła również PolSCA / PAN.

Kluczowe cechy misji to:

• zapewnienie widoczności i znaczącego wpływu,
• osiągnięcie śmiałych, mierzalnych celów w określonych ramach czasowych,
• dostarczanie rozwiązań wobec głównych wyzwań, przed którymi stoi dziś społeczeństwo.

Obszary misji i identyfikacja tematów misji

Misje w Horyzoncie Europa to nowe podejście do kształtowania polityki w zakresie nauki i innowacji, które oznacza ustalanie określonych celów i pracę nad ich osiągnięciem w ustalonym czasie. Pięć obszarów misji zostało zidentyfikowanych i uzgodnionych przez wszystkie państwa członkowskie UE i stanowią one częścią pakietu legislacyjnego HEU.

5 obszarów misji to:

• Przystosowanie do zmian klimatu i transformacja społeczna,
• Rak,
• Zdrowe oceany, morza wody przybrzeżne i śródlądowe,
• Neutralne dla klimatu i inteligentne miasta,
• Stan gleby oraz żywności.

5 obszarów misji jest dość szerokich, dlatego należy je teraz zawęzić do konkretnych i jasno precyzowanych tematów. W ramach jednej misji może zostać zidentyfikowanych kilka takich tematów. Z tego powodu powołane zostały Rady misji, co było m.in wynikiem procesu naboru kandydatów i kandydatek, który KE ogłosiła i sfinalizowała w połowie 2019 r. W tym samym czasie opublikowano drugi raport prof. Mazzucato, w którym dzieli się ona swoimi propozycjami na temat zarządzania misjami (link).

Każda z Rad misji składa się z 15 ekspertów, w tym przewodniczącego. W skład Rad wchodzą przedstawiciele szerokiej gamy ekspertów z obszarów badań i innowacji, kształtowania polityk, społeczeństwa obywatelskiego i organizacji praktyków. Pierwsze spotkania Rad misji odbyły się we wrześniu 2019 r. podczas Europejskich Dni Badań i Innowacji, jednocześnie angażując się po raz pierwszy w dialog z szeroką publicznością.

Oprócz Rad misji, w każdym z 5 obszarów zidentyfikowano również tak zwane Zgromadzenia misji. Członkowie Zgromadzeń mają wspierać merytorycznie działania Rad, zapewniając dodatkową wiedzę ekspercką. Pierwsze wspólne spotkanie Rad i Zgromadzeń zaplanowano na pierwszy kwartał 2020 r.

Pełna lista członków Rad i Zgromadzeń znajduje się tutaj.

Wśród członków Rad i Zgromadzeń jest wielu Polaków:

Rady Misji

• Obszar misji nr 2 – Rak,
  • Prof. Konrad Rydzyński – Instytut Medycyny Pracy w Łodzi,
• Obszar misji nr 3 – Zdrowe oceany, morza wody przybrzeżne i śródlądowe:
  • Monika Stankiewicz – Helocome (Finlandia),
• Obszar misji nr 4 – Neutralne dla klimatu i inteligentne miasta:
  • Prof. Hanna Gronkiewicz-Waltz – była Prezydent m.st. Warszawy (Przewodnicząca Rady),
• Obszar misji nr 5 – Stan gleby oraz żywności:
  • Prof. Marta Pogrzeba – Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych w Katowicach.

Zgromadzenia Misji

• Obszar misji nr 1 – Przystosowanie do zmian klimatu i transformacja społeczna:
  • Prof. Zbigniew Kundzewicz – Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN w Poznaniu,
  • Dr Piotr Mysiak – Uniwersytet Zielonogórski,
• Obszar misji nr 2 – Rak:
  • Prof. Jacek Jassem – Gdański Uniwersytet Medyczny,
  • Prof. Rodryg Ramlau – Uniwersytet Medyczny w Poznaniu,
  • Prof. Agnieszka Sobczak-Kupiec – Politechnika Krakowska,
• Obszar misji nr 3 – Zdrowe oceany, morza i wody:
  • Dr Klara Ramm – Izba Gospodarcza Wodociągi Polskie,
• Obszar misji nr 5 – Stan gleby oraz żywności:
  • Dr Anna Krzywoszyńska – The University of Sheffield.

Ponadto, aby połączyć różnych aktorów i zapewnić przepływ informacji, powołano tak zwane Podgrupy Misji, które będą działały w formacie Shadow Strategic Configuration of the Horizon Europe Programme Committee (Shadow SPC). Ich członkowie są mianowani bezpośrednio przez państwa członkowskie, a ich rolą jest koordynacja i synergia polityk wobec misji na poziomie krajowym. Jak dotąd grupy te nie były jeszcze w znacznym stopniu wykorzystywane przez Rady lub samą Komisję Europejską, jednak wkrótce oczekuje się większego ich zaangażowania.

Pierwszym i najważniejszym zadaniem Rad Misji jest zdefiniowanie konkretnych tematów misji. Początkowo zadanie to miało zostać zrealizowane do końca 2019 r., jednak ze względu na intensywność trwających prac, termin ten został przesunięty do połowy 2020 r. Jak dotąd Rady misji spotkały się 3–5 razy (w zależności od obszaru), a główne działania obejmowały wczesne ćwiczenia o charakterze scoping oraz foresight. W najbliższej przyszłości członkowie Zgromadzeń i Podgrup SPC będą współuczestniczyć w tych dyskusjach. Rady współpracują również z Parlamentem Europejskim, w szczególności z komisją ITRE (Przemysł, Badania Naukowe i Energia), tj. już miały miejsca wstępne spotkania, a w przyszłości planowanymi są kolejne.

Proces identyfikacji tematów misji ma kluczowe znaczenie, ponieważ te mają zostać włączone do pierwszego Planu strategicznego na lata 2021–2024, a w kolejnym kroku do tzw. Programów prac. Ten ambitny proces ma zostać zakończony do końca 2020 r., tak aby umożliwić sprawne uruchomienie programu Horyzont Europa z dniem 1 stycznia 2021 r.

O samym planowaniu strategicznym, towarzyszących temu procesowi dokumentach oraz rezultatach prac ostatnich kilku miesięcy pisaliśmy pisaliśmy już kilkakrotnie:

• Planowanie strategiczne w Horyzoncie Europa
• Konsultacje przyszłego kształtu Horyzontu Europa
• Nowa Komisja, Horyzont Europa, Misje badawcze – prace trwają

Perspektywa na przyszłość – wdrażanie misji w ramach Horyzontu Europa

Misje będą wdrażane w ramach II filaru Horyzontu Europa (tj. Globalne wyzwania i europejska konkurencyjności przemysłowa), przy czym na ich finansowanie można przeznaczyć do 10% budżetu II filaru w pierwszych trzech latach wdrażania programu ramowego. Ponieważ jest to ograniczona kwota, oczekuje się, że pozostałe dwa filary również będą miały swój wkład w misje, podobnie jak i inne centralnie zarządzane programy europejskie. Jednak szczegóły dotyczące realizacji misji nie są jeszcze w pełni jasne na tym etapie ich przygotowania.

Niemniej jednak, należy pamiętać, że misje to nie tylko pieniądze, a równie ważne będą synergie z innymi działaniami. Obejmują one synergię w ramach programu (np. ERC czy EIC), z innymi politykami UE (np. EFRR czy EFS) oraz z działaniami państw członkowskich (instrumenty krajowe). To sprawia, że aby ziścił się ten ambitny cel, zmobilizować należy wielu aktorów.

Przy tej okazji warto zauważyć, że powołane latem 2019 r. Rady Misji podczas swojej pierwszej kadencji (tj. okres do 18 miesięcy) skupią się na procesie identyfikacji wybranych tematów misji. Rady misji zostaną powołane ponownie na drugą kadencję (również w zmienionym składzie), tym razem głównie w celu monitorowania wdrażania misji.

Zasadniczo misja to znacznie więcej niż projekt, nawet jeśli miała by być uważana za jedną z wielkich inicjatyw ogólnoeuropejskich. W rzeczywistości cele i założone efekty misji będą realizowane poprzez portfolio projektów. Takie portfolio projektów zostaną utworzone w ramach tematów misji, a KE i Rady będą współpracować w celu ich monitorowania i oceny realizacji każdej z misji. Obejmuje to ocenę postępów w realizacji celów krótko-, średnio- i długoterminowych oraz – w razie konieczności – wyłączanie misji.

Zaangażowanie obywateli odegra istotną rolę zarówno w procesie wyłaniania tematów misji przez Rady, jak i na dalszych etapach wdrażania misji w ramach programu Horyzont Europa. Komisja planuje zainicjować takie działania informacyjne – we współpracy z różnymi interesariuszami – już na początku 2020 r. Będzie to służyło to jako dobry punkt wyjścia do dalszego, owocnego dialogu z szeroko rozumianym społeczeństwem.